Teylershuis

Teylershuis
Teylershuis, nu Oude Apotheek
Locatie
Locatie	Teylersstraat 4, 7581 AH, Losser
Adres	{{#property:P6375}}
Coördinaten	52° 16′ NB, 7° 0′ OL
Status en tijdlijn
Oorspr. functie	woonhuis
Huidig gebruik	restaurant
Start bouw	rond 1678
Restauratie	1970-1974
Architectuur
Bouwstijl	Saksische Vakboerderij
Materiaal	{{#property:P186}}
Verdiepingen	{{#property:P1101}}
Aantal liften	{{#property:P1301}}
Aantal kamers	{{#property:P8733}}
Bouwinfo
Opdrachtgever	{{#property:P88}}
Erkenning
Monumentstatus	Rijksmonument
Monumentnummer	26293
Portaal    Civiele techniek en bouwkunde

Teylershuis ligt aan Teylersstraat 4, 7581 AH, Losser. Kadastraal sectie N, object 3353

Omschrijving : Huis met houten geveltop en bakstenen inrijpoort, op welker sluitsteen het tijdvers:

ChrIstVs soLVs est serVator MVnDI

Momenteel is hier restaurant de Oude Apotheek gevestigd.

Deze informatie tot 1886 is overgenomen uit de HKL uitgave van 1974, Het Teylershuis en zijn bewoners.

Begin het verhaal het beste bij dit artikel over het Teylershuis en maak ondertussen kennis met de 3 geslachten die er geleefd hebben . Volg in de tekst steeds de "Lees verder of meer"-link.  De stambomen van families zijn daarnaast opgenomen in de genealogiewebsite Oet Dorp en Marke.

1675 Het onstaan van het Teylershuis

De plaats waar nu het gerestaureerde Teylershuis in al zijn glorie herrezen is, was 300 jaar geleden een open plek of brink, omringd door hoog geboomte, althans in het jaar 1836 heeft men bij het aanleggen van de tegenwoordige Teylersstraat zware stammen en wortels ontdekt, die op deze bomenrijke omgeving duidden. Deze open plek behoorde niet tot het dorp Losser, maar was Markengrond toebehorend aan de gezamenlijke Bueren of Boeren van de Marke Losser. Het Dorp vormde een zelfstandige gemeenschap binnen de omringende Marke. Daaruit valt af te leiden, dat het Dorp, waarvan zich de huizen dicht om de Sint Martinuskerk schaarden, een geringe oppervlakte bezat. Aan de zuidzijde van genoemde brink stroomde een beekje waarlangs een schapendrift liep. Deze drift, toebehorend aan de gewaarde erven Smit en Greve (vroeger de Schultinchof) en oudtijds ook aan Kopshof, ging door de Herderstege of Heerderstege, bij het huis van Roberink door de beke en leidde naar genoemde brink, waar de schapenmarkt gehouden werd. Een der verplichtingen van de Markeboeren was, dat zij die het recht van een schapendrift bezaten, gehouden waren hun schapen uitsluitend langs deze weg te drijven.

De gezamenlijke Boeren van de Marke Losser nu, hebben de hun toebehorende brink volgens de volgende koopbrief op 23 augustus 1675 verkocht aan DERK FROON:(i1608)

“Bekennen wij semptliche Buermannen der Buerschaps Losser, so dat wij hebben verkogt ene huystede an den eerbaren und vromen Derrik Froon ehelijke soone van den eerwaerdigen en seer discreten Theodor Froon en Maria sijn huisvrou, tegenwoordig Pastor tot Losser, en dat voor de Somma van een hondert Caroli gulden. segge 100 Car. gl. tot 20 st. het stuk, alwaer dessen boven geschreven huy-stede mag gebruiken, keren und wenden, ter heyden en weyden, na syn eygen wil und wolgefal, en also dese huystede gelegen. is de oostsyde naast Geert Lucassen, Muller Losser synhuis, ende westelijk naast aen den weg en de suydsyde aen de beeke, en de noortende schietende na de grope welke tusschen de bovengeschre-ven huystede en Tonnijs Sameland syn huis hen gaet. Des belooft wij semptliche Buermannen alle met een ander so hier in dessen koopquaestie inquam dat wij dit willen staen und waaren nu en tot allen tijde., In oorkunde der waerheit so hebben wij gemeene Buermannen dese Coopsedel met onse eijgen handen unse gewoon-lijke merken hier onder getrokken.

Actum Losser, geschreven den 23 Augusti 1675

Onderstond

Geert Boerrichter bekent als boven Johan Beernink bekent als boven Dit is Berent Flakesbekke sijn merk)* selfs getrokken bekenne als boven Dit is Herman Sweerman sijn merk)* selfs getrokken bekenne als boven Dit is Geert Schulte Honiglo sijn merkteken)*, selfs getrokken, bekenne als boven Dit is Hermen Roterink sijn merk)* selfs getrokken bekenne als boven Dit is Hermen Swerink sijn merk)* selfs getrokken bekenne als boven Dit is Hermen Bookholt sijn merk)* selis getrokken bekenne als boven Goken Wilpelo bekenne als boven Dit is Jan Elderink sijn merk)* selfs getrokken bekenne als boven Jan Lippinkhoff geschreven uit begeerden van beyde syden.

Bedanken wij gemeene Buermannen dessen bovengeschrevene Derk Froon voor goeder betalinge van wegens sijn gekogte Huysstede oorkonde onse handen als namentlijke dese boven geschreven Hondert Gulden gescheen den 26 Januari 1676.

Dit is Hermen Boerrichter sijn merk)* met sijn eigen hand geschreven Dit is Hermen Beckert sijn merk)* bekenne als boven Dit is Hermen Flakesbekke sijn merk)* selfs getrokken, bekenne als boven Dit is Jan Elverink sijn merk)* selfs getrokken, bekenne als boven Jan Beernink bekent als boven Goscen ten Welplo bekenne als boven Dit is Herman Sweerman sijn merk)* selfs getrokken, bekenne als boven Dit is Geert Schulte Honiglo sijn mer)*k selfs getrokken bekenne als boven Jan Lippinkhoff Geschreven uit Begeert van beide Seijden

Pro Vera Copia Anth. Borgerink Richter."

)*Merktekens van de personen hierboven genoemd.

)* Merktekens van de personen hierboven genoemd

Het geslacht Froen (ook wel Froon)

Zoals uit boven omschreven koopakte blijkt, is de Huystede sedert 23 aug 1675 het eigendom van <tng i=1608>Derk Froon</tng>, zoon van Pastor Theodor Froon (i23) en Maria (i1214) "sijn huisvrou". Wie was nu Theodor Froon?

Lees hier meer over het Geslacht Froen ook genoemd Froon

De bouw van het huis door Derk Froen

Toen de ouders van Derk Froen kort na elkaar in 1679 overleden waren is deze met de bouw van het huis op de in 1675 aangekochte Huystede begonnen. Aangenomen kan worden, dat het gereed was, toen Derk zijn bruid, Martha Christina Geerligs (i1613) uit Denekamp in 1680 over de drempel leidde. Zij kon trots zijn op hem, die het hechte vakwerkhuis van 4 gebond zelf gebouwd had. Wellicht naar aanleiding van gezinsuitbreiding in 1681 en 1683 is het huis wat geriefelijker gemaakt en werd in de keuken een schouw aangebracht. Op de kardoesen daarvan staat het jaartal 1684 aangegeven. Waarschijnlijk kreeg men pas toen ook een schoorsteen op het dak. Gebruikelijk was in die dagen dat de rook van het losse vuur zich zelf een uitweg zocht door kieren en spleten.

De sluitsteen met het jaartal 1672

In het huidige Teylershuis bevindt zich aan de Noordkant, midden boven de nien-deur een sluitsteen van Bentheimer zandsteen met het Latijnse eeuwvers:

CHRISTUS SOLUS EST SALVATOR MUNDI

Sluisteen Teylershuis

Hetgeen in het Nederlands betekent: Christus alleen is de Redder der Wereld.

Sommige letters zijn groter geschreven dan de rest en die vormen opgeteld in Romeinse cijfers het jaartal 1672 (MDCLVVVVII). Deze steen werd dus vervaardigd nog 3 jaar voor dat de aankoop van de Huystede plaats gevonden had.

Wat was de reden voor het maken van een steen met het jaartal 1672? Het jaar 1672 was voor Nederland het RAMPJAAR: Oorlog met Frankrijk, Engeland, Munster en Keulen en dan was daar Bisschop Bernhard van Galen, die in dat jaar voor de tweede maal Losser binnenviel. Met het grote rampjaar 1665 nog vers in het geheugen, toen was immers "in den nagt van den Goedensdag op den Donderdag die Vorst of Bisschop van Munster in Losser gevallen en tusschen die 40 und 50 huzen verbrand und die Kercke verbrand uns de clocken gesmolten", zag men de tijden in 1672 donker in. Bernhard van Galen had zich laten inhalen als: DEFENSOR FIDEI, maar Theodor Froen, die op de kleine clocke in 1667 reeds een tekst had laten aanbrengen, hield vast aan zijn onwankelbaar vertrouwen in:

CHRISTUS ALLEEN IS DE REDDER DER WERELD CHRISTUS SOLUS EST SALVATOR MUNDI

De overeenkomst in tekst op de kleine klok: Christus est Salvator mundi, en die van de sluitsteen: Christus solus est Salvator mundi, doen dezelfde opdrachtgever vermoeden, nl. Theodor Froen.

Het is niet precies bekend welk huis deze steen in 1672 sierde. Het huis van zoon Derk bestond in 1672 nog niet. Was deze steen dan gemaakt voor de Pastorie? Of heeft Derk de steen bij zijn huwelijk in 1680 meegekregen? Bijzonderheden hierover zijn niet bekend.

Hoe ging het verder met het geslacht Froen

Lees dat in Geslacht Froen#Het gezin Derk Froen

1728 Froenshuis wordt Teylershuis

Maria Henrica Froen (i1617) , gehuwd met Jan Teylers (i1618) , die bij haar ouders inwoonde, viel het huis, dat toen al een halve eeuw oud was en vermoedelijk de naam FROENSHUIS had, ten deel op 5 december 1728, zodat met ingang van die datum het niet meer juist is te spreken van het Froenshuis, maar veeleer van het Teylershuis, gelet op het huwelijk van Maria Froen met Jan Teylers.

Uitbreidingen Teylershuis

De eerste verbouwing van het huis yond vermoedelijk plaats, toen Jan Teylers wegens zijn huwelijk met Maria Froen zijn intrek zou gaan nemen bij Derk Froen. Het huis werd toen verlengd met 1 gebond. Met de uitbreiding van het gezin Teylers werd het huis verbreed over de gehele lengte. De buitenmuur werd toen op de scheiding gezet. Nog vóór de dood van Derk Froen op 17-11-1727 ging Jan Teylers over tot verdere uitbreiding van het huis. Het was toen nog niet zo groot als nu.

In het Kerkenrekenboek van Losser staat, dat in 1727 bij Teylers'huis het KOKHUIS gebouwd is. Daarin staat verder geschreven:

“Den eersten September 1727, op zondag, hebben zich JAN TEYLERS en JAN LAZONDER (van het kerkbestuur) zich daarover geslagen, en den 15den September zijn de Gecommitteerden uit naam vanden MARKERIGTER gekomen om het te verbieden of te bezien en hebben Jan Teylers VERBODEN OM MET DE TIMMERINGE VOORT TE GAAN.”

Kort na deze onenigheid stierf Derk Froen op 17 nov 1727.

Zoals al uit de koopakte van 1675 bleek, was de huisplaats van Derk Froen aangekocht van de Marke, de omliggende grond behoorde ook tot de Marke en nu probeerde Jan Teylers dus onrechtmatig daarop te bouwen. De Bueren der Marke Losser gingen hiermede helemaal niet accoord. Het blijkt, dat Jan Teylers uiteindelijk zijn zin wel doorgedreven heeft, want volgens het Register van Nieuwe Getimmerten, ondertekend door Herman en Barent Keilvers en Jan Beernink (d.d. 6-9-1749) (SA 2519) heeft

"JAN TEILERS een huisjen gezet bij of naast zijn huis daar hij woond, hetwelk word gebruikt tot een Brandschoppe, daar in een Vuurstejen, maar is nooijd gebruikt lang 28 voet, wijd 19 ½ voet) waardig ƒ 100,-."

Volgens het bijbehorende Register van nieuw aangemaakte (Marke)-gronden moet Jan Teilers voor de plaats van het huisje 15 gulden betalen. Blijkbaar was het huis hem nog niet groot genoeg, want Aleida Leurink schrijft in haar dagboek: "Op 19 July 1735 rigtede Jan Teylers één gebond achter aan het huis" (dit is aan de straat-kant) en het jaar daarop "in 1736 den 28 Junij als Jan Teylers des achtermiddags het huis op de bult rigtede, EN EEN HOOG AFDAK AAN HET HUIS RIGTEDE." Dit afdak met verhoogde kamers en een kelder eronder werd gebouwd aan de zuidzijde van het huidige Teylershuis. Met "het huis op de bult" werd waarschijnlijk het huis bij de molen bedoeld.

Hoe ging het verder met de Teylers

Lees verder hoe het de Teylers vergaan is in het artikel Geslacht der Teylers

1778 - Honderd jaar later

Honderd jaar later leert ons een aantekening in het Kerkenboek: "In het jaar 1778 hebben Theodorus en Henricus Teylers voor de straat vertimmert en en eeuwvers verplaatst". De oom van deze beide broers, Ds. Joan Keller, had voor hen nog een andere steen laten maken, die evenwel niet geplaatst is. Hierop stond in Latijns opschrift: THEODORUS ET HENRICUS TEILERS -FRATERS ET MERCATOR ES PRAEPOS VERUNT VETER, met daarin verborgen het jaartal MDCCLVVVVVIII. De betekenis daarvan: Theodorus en Henricus Teilers, broeders en kooplieden hebben (dit) gezet voor het oude - 1778.

1848-1886 Dominee Hulsken in het Teylershuis

Bij de openbare veiling van de onroerende goederen der Teylers in 1848 werd Ds. Samuel H.G. Hulsken eigenaar van het Teylershuis, no.1 in het Dorp Losser, voor de som van ƒ 426, --. Hij kocht het voor zijn vader, Ds. Johannes Hendrikus Hulsken (geb. 29-11-1786), die in Losser predikant was van 1808 tot 1841. Hij werd ook wel genoemd Jan Hindrik Hulsken en was het kind dat tot zijn derde levensjaar bij zijn grootouders, Henricus Teylers en Aleida Stroink, grootgebracht werd. Omdat zijn vader indertijd bevreesd was, dat hij " het stamelen zoude aanleren en hij dan onbekwaam zou zijn om een goed advocaat te kunnen worden" was hij naar Oldenzaal teruggehaald.

Het geslacht Hulsken

Lees verder bij het Geslacht Hulsken

Woningnood - Teylershuis bewoond door 4 gezinnen

Door de opkomst van de textielfabrieken in Gronau kwamen velen uit Drente en de kop van Overijssel naar Losser, waardoor een gebrek aan woningen ontstond. Het Teylershuis werd in die dagen geschikt gemaakt voor bewoning door 4 gezinnen. Het raakte mede daardoor in verval.

Garage Brilman

zie ODeM2016-1 blz 16

Zie Meisje in de Froenstraat - Frits Brilman

Scouting

Herinneringen https://issuu.com/twentejournaal/docs/lm_26-04-2019/21

1974 Restauratie

Maar thans, Anno Domini 1974 prijkt HET TEYLERSHUIS weer in zijn oude glorie in de kern van ons geliefde Dorp Losser.

Restaurant ; Oude Apotheek

Sinds 1998 restaurant de Oude Apotheek

Haardplaat uit 1644 Zie extra artikel Thea in heruitgave Bewoners van het Teylershuis (2011)

Foto

Fotoarchief Twente

Foto's moet zoekwoord Teijlershuis

HKL Fotoarchief

Foto's met zoektekst "Teylershuis"

Referenties

{{#coordinates:primary|52|15|46.4|N|7|00|26.8|E }}