Martinustoren

Martinustoren
Martinustoren
Locatie
Adres	Martinusplein 1, Losser
Coördinaten	52° 16′ NB, 7° 0′ OL
Status en tijdlijn
Oorspr. functie	kerk etc
Start bouw	13e eeuw
Restauratie	1954, 2013
Architectuur
Materiaal	{{#property:P186}}
Verdiepingen	{{#property:P1101}}
Aantal liften	{{#property:P1301}}
Aantal kamers	{{#property:P8733}}
Bouwinfo
Eigenaar	Gemeente Losser
Opdrachtgever	{{#property:P88}}
Erkenning
Monumentstatus	Rijks
Monumentnummer	26285
Portaal    Civiele techniek en bouwkunde

De Martinustoren in de volksmond De Oude Toren of Oale Toorn genoemd is het oudste bouwwerk in Losser.

De Martinustoren is het enige dat nog herinnert aan de oude Sint Martinuskerk, die in 1904 is afgebroken. Het exacte bouwjaar van de toren is niet bekend, maar ligt vermoedelijk in de 14de of 15de eeuw. De 22 m hoge toren is opgetrokken uit baksteen met toepassing van Bentheimer of Gildehauser zandsteen voor plinten en andere constructieve delen. De fundering rust gedeeltelijk op grote veldkeien. Aan de bouw is te zien dat het een verdedigingstoren is geweest.

Belangrijke datums

Datum	Omschrijving	Bijzonderheid
<1300	Bouw toren
1598	Kerk overgedragen aan de Hervormden	-
1665	Brand in Losser	Bommen Berend
1667	Herstel Toren en Kerk
1798	Toren afgestaan aan burgelijke overheid
1810	Kerk terug naar de Room Katholieken
1846	Uitbreiding van de kerk
1887	Tweede uitbreiding van de Kerk
1904	Afbraak ST Martinuskerk
1939	Ernstige brand
10-03-1943	Roof van de klokken
1954	Restauratie
1980	Opgraving rond de kerk
1983	Restauratie	Aannemer Bulthuis
2013	Restauratie

Geschiedenis

In 1883 was de toren bouwvallig en in de vorige eeuw is het bouwwerk verschillende keren ternauwernood aan "sloopgevaar" ontsnapt; de heilloze plannen van een te autoritaire burgemeester vonden gelukkig geen doorgang. In 1954 gaf het gemeentebestuur Monumentenzorg de opdracht over te gaan tot restauratie. Onder architectuur van Egbers en Horsten voerde het aannemersbedrijf Huetink en Van Lith uit Winterswijk de werkzaamheden uit. De toren is in 1982/1983 voor het laatste gerestaureerd door aannemersbedrijf Bulthuis. De kerk is gesloopt in 1904. De historische zadeldaktoren is nog aanwezig.

Lees hier meer informatie op Reliwiki

Rol

• Verdedigingstoren
• Kerktoren - Klokketoren
• Opslag graan
• Gevangenis
• Brandweerhuis(vanaf ca. 1910)
• Meetpunt RD-hoekmeting
• Meetpunt NAP-meetpunt
• Leycentrum
• Marktplein
• Sinterklaasintocht
• Locatie voor online escapespel

Monumentomschrijving

Toren der afgebroken R.K.Kerk, alleenstaand sober bouwwerk van omstreeks 1500, met zadeldak tussen topgevels. Klokkenstoel met gelui van drie klokken, waarvan twee van J. Fremy, 1666 en 1671, diam. respectievelijk 106,3 cm. (gelast) en 120,5 cm. en één van een anonieme gieter (vermoedelijk ook J. Fremy) 1666 of 1667, diam. 87,6 cm. (gelast).

Opgraving

Zie [http://www.twentsetaalbank.nl/docs/Inschrien1981.3.pdf Inschrien1981.3 OKT - Inschrien 1981.3 De opgraving van de voormalige St. Martinusker(Martinusplein) - L.H.M. Meierink

Parochiekerk

Over het ontstaan van de parochie Losser is vrijwel niets bekend. Vermoedelijk is de kerk voorgekomen uit een kapel die bediend werd vanuit Oldenzaal. Als zelfstandige parochie komt Losser voor het eerst voor in een goederenlijst van het kapittel van Sint Pieter te Utrecht uit de jaren 1298 tot 1304. De oorspronkelijke kerk is niet lang nadien gebouwd. De veldtocht van prins Maurits in oktober 1597 bracht Twente onder Staats gezag, met als gevolg de invoering van de "gereformeerde" godsdienst. Op 23 mei 1598 kreeg Losser zijn eerste predikant, maar pas in 1626 kwam de kerk definitief in handen van de gereformeerden en moesten de katholieken hun heil elders zoeken (zelfs tot over de grens). In 1810 werd de kerk op gezag van koning Lodewijk Napoleon aan de rooms-katholieke gemeenschap teruggeven. Na de bouw van de nieuwe Heilige Maria Geboortekerk werd de oude Martinuskerk in 1904 afgebroken. De toren, die sinds 1810 eigendom was van de gemeente, bleef behouden. Aan de oostgevel van de toren zijn zowel de profielen van de oorspronkelijke kerk nog te zien als die van na de uitbreiding van 1887. De contouren van de afgebroken kerk zijn aangebracht in het plaveisel van het omliggende Martinusplein.

Uurwerk en klokken

Op de begane grond van de toren is een kleine expositie ingericht van foto's en voorwerpen uit de geschiedenis van kerk en toren. Hier zijn ook restanten zichtbaar van een kruisribgewelf, dat ontdekt is bij de restauratie van de toren in 1954. Op de eerste zolder bevindt zich een uurwerkkast met het handgesmede uurwerk uit 1666. Al bijna 350 jaar zorgt dit solide werkstuk ervoor dat Losser bij de tijd blijft. De wijzerplaat telde tot 1954 slechts één wijzer. De juiste tijd vaststellen luisterde toen nog niet zo nauw: men keek niet op een minuut meer of minder. Een verdieping hoger is de klokkenzolder, waar in eikenhouten klokkenstoelen drie klokken van de beroemde Elzasser klokkengieter Jan Fremy hangen. De brandklok uit 1666 en kinderklok uit 1667 zijn inmiddels vervangen door duplicaten. De originelen zijn te bezichtigen in de hal van het gemeentehuis. De middagklok uit 1667 (en niet 1676, zoals op de klok staat) doet nog alle dagen trouwe dienst. De hoogste zolder wordt alleen gebruikt voor het uitsteken van de vlag op feestdagen of als de ijsbaan open is.

Het interieur van de toren

Via de toegangsdeur aan de Westzijde, die zich in de ruim 1,45 meter dikke torenmuur bevindt, komt men de toren binnen. In de toren zijn de restanten van een kruisribgewelf zichtbaar. Deze kwamen te voorschijn bij de restauratie in 1954. De vloer is geplaveid met zandsteenblokken van ongelijke afmeting. De deur rechtsachter geeft toegang tot de stenen wenteltrap naar boven. Op de eerste zolder bevindt zich de uurwerkkast met daarin het hand gesmede uurwerk uit het jaar 1666. Ruim drie eeuwen heeft dit solide werkstuk in Losser de tijd aangegeven. Het uurwerk had tot 1954 slechts één wijzer die de tijd aangaf, de juiste tijd vaststellen was dan ook een kunst, maar wel authentiek. Naast de uurwerkkast bevindt zich in de Oostmuur een opening, afgesloten door een deur, waardoor men eertijds de gewelven van de kerk kon betreden. Aan de Westmuur van de uurwerkzolder hangen nog enige stukken uit het verleden, te weten: de uurwerkwijzer die van 1666 tot 1954 de tijd aangaf, de twee houten katrollen, die de zandstenen uurwerkgewichten torsten die vanaf 1666 tot 1962 het uurwerk draaiende hielden en het smeedijzeren kruis met windvaan, dat tot de afbraak van de kerk in 1904 de nok van het gebouw sierde. Via een houten trap komt men vervolgens op de klokkenzolder, waar. zich de drie klokken van de beroemde klokkengieter, de Elzasser Jan Fremy bevinden; alle drie klokken zijn opgehangen in eikenhouten klokkenstoelen. Vóór de restauratie van de toren in 1954-55 bevond zich alleen aan de zuidkant een tijdaanduiding . Bij de restauratie werd ook de noordzijde van een wijzerplaat voorzien en werd wijzerverlichting aangebracht. De klokkenzolder en ook de zolder van de eerste verdieping zijn zgn. roosterzolders d.w.z. zolders met ruime openingen tussen de zolderplanken. Hierdoor kunnen. de trillingen bij het luiden van de klokken een betere uitweg vinden en wordt de klokkenklank minder geïsoleerd. De hoogste zolder wordt hoofdzakelijk benut voor het uitsteken van de Nederlandse driekleur op nationale feestdagen; daartoe is een ronde opening in de westgevel aangebracht.

Klokken

Brandklok

De oudste klok is in 1666 gegoten en weegt 725 kg; ze heeft een middellijn van 105 cm. Het is de zgn. "brandklok", die vroeger bij brand geluid werd. Deze klok draagt het volgende opschrift:

VT LOSSERANOS VIVENTES CONVOCO PUESU SIC MULTOS ETIAM IN DOMINO PLANGO MORIENTES.
(Vert.: Zoals ik door mijn luiden de levenden in Losser samenroep zo beween ik de velen die in de Heere sterven).

en:

Theo DorVs Froen Minister lesV Chrlstl est In Losser (=1666)
(Vert.: Theodorus Froen dienaar van Christus in Losser)

Aan de ene zijde Is een kruis afgebeeld, waaromheen het jaartal 1666 staat en aan de andere zijde staat een madonna met kind en nog de tekst:

IF ME FECIT.
(Vert.: Jan Fremy heeft mij gemaakt).

Kinderklok

De kleinere of "kinderklok" is in 1667 gegoten, heeft een middellijn van 86 cm en weegt 370 kg. Zij draagt het. volgende opschrift:

OMNIBUS OFFERTUR DIVINI GRATIA VERBI ILLID QUE RETINET CORDE BEATUS ERIT.
ChlstVs est saLVator MVnDI (= 1667)
Vert.: Allen wordt de genade van het goddelijk woord geboden. Hij die het in zijn hart bewaart zal zalig worden. Christus is de redder der wereld.

Middagklok

De middagklok is niet in 1676 gegoten zoals op de klok vermeld staat, maar in 1667 en heeft een middellijn van 121 cm, weegt 940 kg en draagt het volgende opschrift:

VIVO TIBI MORIORQUE TIBI DULCISSIME JESU MORTUUS ET VIVUS SUM MANEOQUE TUUS: ESTO MEMOR VITAE MORlENS BENE SIC MORIERIS ESTO MEMOR MORTlS VIVENS ET SIC BENE VIVIES CONVOCO VIVENTES PULSU PLANGO MORlENTES.
(Vert.: Ik leef voor U en sterf voor U, allerliefste Jezus. Dood en levend ben ik en blijf ik de Uwe. Wees het leven gedachtig bij Uw sterven dan zult ge een goede dood hebben. Wees de dood gedachtig tijdens Uw leven, dan zult ge goed leven. Ik roep de levenden samen met mijn luiden, ik beween de stervenden).

Op het lijf komt van de ene zijde een engelenkop voor als middelpunt van een kruis, dat gevormd wordt door rankfriezen. Om dit kruis staat:

SIGILLUM ECCLESIAE LOSSERIENSIS
(Vert.: Zegel van de kerk van Losser.)

Aan de andere zijde komt een medaillon voor met kruis, anker en bloem en de tekst: Jan Fremy me Fecit (Jan Fremy heeft mij gemaakt.) en daaronder Ao 1676.

De naam "kinderklok" gaf aan, dat deze klok gebruik werd bij het verluiden van overledenen beneden de 7 jaar en wel in combinatie met de grote klok. De grote klok en de brandklok lieten hun stemmen horen bij het verluiden van overledenen ouder dan 7 jaar. Alle drie klokken werden geluid als aankondiging van hoogtijdagen te weten Pasen, Pinksteren, Kerstmis en ook in de oudejaarsnacht ter verwelkoming van het nieuwe jaar. Sedert september 1666 liet men de klokslag op het hele en halve uur horen ten teken dat de tijd niet stil staat

De brandklok en de kinderklok klonken vals, vanwege barsten, daarom kwamen er in 1991 twee nieuwe klokken voor in de plaats. Dit waren afgietsels van de oude modellen uit resp. 1666 en 1667. De twee oude klokken zijn nu te bewonderen in de hal van het gemeentehuis.

Oet Dorp en Marke

• ODenM 2001-2 De Toren van Losser - Georg van Slageren
• ODenM 2022-3 Brand in Losser - De Oude Toren door vuur ernstig bedreigd - Andries Kuperus
• ODenM 2019-3 Klokkenroof
• ODenM 2022-3 Twee nieuwe klokken voor de Martinustoren - J. Poorthuis

Meetpunt Rijksdriehoekstelsel (RD)

De toren was in 1826 het startpunt van de rijksdriehoekmeting in de gemeente Losser. Deze rijksdriehoekmeting was de xx stap in het opstellen van een Kadaster voor Nederland in 1832.

Ook nu nog is de Toren een van de RD-punt 299301<re>https://www.nsgi.nl/referentiepunten-en-gnss-data/informatie-referentiepunten/rdinfo</ref>

Normaal Amsterdams Peil (NAP)

Alle hoogtes in Nederland worden gemeten ten opzichte van hetzelfde niveau, het Normaal Amsterdams Peil (NAP). Een NAP-hoogte van 0 m is ongeveer gelijk aan het gemiddeld zeeniveau van de Noordzee. Om overal in Nederland de hoogte ten opzichte van het NAP te kunnen bepalen, zijn er door het hele land ongeveer 35.000 peilmerken aangebracht. Deze NAP-peilmerken hebben een hoogte ten opzichte van het NAP en zijn verankerd in onder meer woonhuizen, bruggen en viaducten. De Toren is pijlmerkn 029C0134 en wordt gemarkeerd door een grote bronzen bout met NAP inscriptie.

Ley-centrum

De toren is gebouwd op een zogenaamd Ley-centrum. Dit is een knooppunt van diverse Ley-lijnen die in de bodem lopen. Kerktoren exact op knooppunt leylijnen Losser, Stonehenge van Nederland

360 Rondleiding

De HKL heeft tijdens de corona periode een 360 graden rondleiding gemaakt die u een mooie indruk geeft van de Martinustoren

Escapespel

De Toren is ook de locatie voor een drietal digitale online escape scenario's. Durft u het aan?

• de paaseieren zijn van de Bleek geroofd
• sinterklaas zijn kleren zijn gestolen
• kerstspullen zijn zoek

Media

Video

Videoblog Showtower Rondleiding Oude Toren

Krantenberichten

Krantenberichten Delpher

Datum	Omschrijving	Link
24-08-1923	Bernard van Galen te Losser	Delpher
29-11-1924	De oude gemeente-toren bouwvallig	Delpher
01-12-1927	Een monument	Delpher
10-5-1930	De Toren van Losser	Delpher
25-02-1939	Twee Monumenten in Losser bedreigd	Delpher
17-09-1949	Foto - een typisch hoekje	Delpher
21-06-1954	Oude Martinus toren gerestaureerd	Delpher
17-06-1954	Oude Toren weer voorzien van trapgevel	Delpher
13-05-1955	Uit Stad en Land - Stenen bolwerk in vernieuwde luister	Delpher

Foto's op wikimedia

Beeldbank HKL

Foto's met sleutelwoord Martinustoren

• 

  Bijschrift1

• 

  Bijschrift2

Referenties

{{#coordinates:primary|52|15|49.1|N|7|00|25.99|E }}